Maandag, 12 December 2005

Winter in Leusden

Donkere wolken pakten zich samen boven Leusden Centrum. Het was eind november en een gure wind streek langs de huizen in de Rozenstraat. In de keuken van nummer 13 schilde Anja van Bakel met woeste gebaren de aardappels. Anja was boos. Boos op de regering die had aangekondigd te gaan bezuinigen op de huursubsidie. Als bijstandsmoeder zou zij daarvan het slachtoffer worden. En ondertussen zouden de mensen met de hoogste inkomens er volgend jaar dankzij het nieuwe belastingstelsel weer eens op vooruitgaan. Het was altijd hetzelfde: de armen werden steeds armer en de rijken rijker. Nee, met deze reactionaire regering was het land ten dode opgeschreven. Door haar onbesuisde bewegingen waren de schillen dik en de aardappelen miezerig klein uitgevallen. Ze zette de pan met krielaardappeltjes op het vuur en draaide de gehaktballen om. In het keukenkastje keek zij naar de rij blikgroenten en probeerde te bepalen welke groente zij vandaag eens zou opwarmen. Uiteindelijk maakte ze een blik sperziebonen open, stortte de inhoud in een pannetje en zette het op een laag pitje. Zo, dat was dat. Het was inmiddels gaan regenen en Anja staarde door het keukenraam minutenlang in het zwarte gat van haar achtertuintje.

Het eten stond al enige tijd op tafel te dampen toen Anja de voordeur hoorde dichtslaan. Had Layla vanwege het slechte weer haar fiets op de zaak laten staan en was ze met iemand meegereden in de auto? Layla betrad nu de open 'leefkeuken' en zei: Ik heb mijn fiets op de zaak laten staan en ben met Suzanne in de auto meegereden. Vanwege de regen. En er staat ook een koude rotwind. Ja, zei Anja, ik dacht al dat je de fiets op de zaak had laten staan en met iemand was meegereden. Gelijk heb je, met die regen. En er waait inderdaad een gure wind. Een echte novemberwind. Je kunt goed merken dat de winter voor de deur staat. Ik dacht straks nog: Als ik Layla was zou ik de fiets op de zaak laten staan en met iemand in de auto meerijden. Want het is echt hondenweer.

Layla had inmiddels haar jas uitgetrokken en in de gang aan de kapstok gehangen. Ze nam plaats aan de gedekte keukentafel en bekeek fronsend de uitgestalde gerechten. Hè, gatver, alWEER sperziebonen! Als je het ergens anders beter kunt krijgen, ga je daar maar naar toe, reageerde Anja bits. Het is geen Soeki Jakkie, of hoe die dure buitenlandse troep heet die ze je bij Patrick thuis voorzetten, maar een eerlijke Hollandse maaltijd waar niets mis mee is. Je zou eens wat dankbaarder moeten zijn en je wat vaker realiseren dat er iedere dag duizenden kinderen sterven van de honger! O jee, gaapte Layla, daar gaan we weer..

Na het eten wasten Anja en Layla zoals gebruikelijk samen af waarna Anja koffie ging zetten. Terwijl zij daarmee doende was, vroeg ze of haar dochter misschien zin had om 'straks een spelletje te doen'. Nee, daar had ze geen zin in. Ze vond spelletjes 'kinderachtig' en ging languit op de driezitsbank liggen met de Veronica-gids. Anja liet van haar teleurstelling niets merken en zette de koffiekopjes op de met fraai imitatienatuursteen beklede salontafel. Wil je er een koekje bij? vroeg ze. Maar ze wist het antwoord al. Sinds ruim een jaar at Layla geen koekjes meer en deed ze zoetjes in haar koffie en thee. Want ze was doodsbang dat ze dik zou worden.

Is er vanavond iets leuks op tv? vroeg Anja. Maar ook daarop wist ze het antwoord al. Nee, klonk het vermoeid, alleen Terug van Gisteren. Maar dat is pas over een half uur. Anja nam plaats in de versleten fauteuil en nipte aan haar koffie. Heb je nog iets meegemaakt vandaag? vroeg ze. Nee, zei Layla, zonder uit de Veronica-gids op te kijken. Dat zeg je nu altijd, zei Anja. Er gebeurt toch af en toe wel eens iets op je werk? Dat kan toch haast niet anders? Niet echt, zei Layla, nou ja, we hebben vandaag de nieuwe gezichtscrème van Pour Vous binnen gekregen. Er zit Alowa Vera in waardoor beginnende rimpels met dertig procent verminderd worden. Het is een kruidenextract, die Alowa Vera. Ik heb een proefflacon meegenomen. Zit in mijn jaszak. O, zei haar moeder. Ze had geen enkele interesse in zulke oppervlakkige zaken als cosmetica, kleding en schoenen, en zou liever zien dat haar dochter eens wat meer belangstelling toonde voor dingen die ECHT belangrijk waren, maar ze troostte zichzelf met de gedachte dat Anja nog jong was en nog helemaal aan het begin van haar menselijke ontwikkeling stond. En dan was er natuurlijk nog de puberteit die zo haar eigen eisen stelde...

Layla had inmiddels de Veronica-gids in een hoek gesmeten en staarde voor zich uit. Haar koffie liet ze koud worden. Je koffie wordt koud, zei Anja, maar ze kreeg slechts een onduidelijke grom als antwoord. De volgende vijftien minuten zwegen beiden. De stilte zoemde als een onheil, maar werd gelukkig al spoedig overstemd door het huilen van de wind die de regen in vlagen tegen de ramen sloeg. Begint Terug van Gisteren al? vroeg Anja. Zometeen, reageerde Layla lusteloos terwijl zij met de afstandsbediening de televisie aanknipte. Inderdaad!, galmde een opgewonden vrouwenstem door de leefhoek, het wast inderdaad veel schoner! Ik gebruik vanaf nu geen Middel X meer! En te zien was hoe een vrouw kordaat een wit kartonnen pak met daarop een grote, zwarte letter X met een demonstratief gebaar in de vuilnisemmer wierp. Kan het wat zachter? vroeg Anja. Haar dochter drukte even kort op de afstandsbediening en een keurig kortgeknipte man in pak met stropdas sprak hen toe: U wilt nu eindelijk uw droomkeuken! Maar waarom zou u te veel betalen? De geluidssterkte was nauwelijkers geringer dan voorheen. En zo proberen ze je altijd maar weer geld uit je zak te kloppen! zei Anja geërgerd. Dat is geen probleem als je geld HEBT, riposteerde Layla.

Anja was net met ingehouden woede bezig een weerwoord voor te bereiden toen Terug naar Gisteren begon. Zoals altijd werd eerst verteld Wat Voorafging: Monica was zwanger van Justin, maar Justin had inmiddels iets met de ex van Rosita die op haar beurt een geheime relatie onderhield met de schoondochter van de buurvrouw die net een abortus had ondergaan tegen de zin van haar vriend in, die overigens nog steeds worstelde met zijn biseksualiteit.

Nadat Terug naar Gisteren was afgelopen, stond Layla op en verliet zwijgend de huiskamer. Wat ga je doen? riep Anja haar na, maar het antwoord was onverstaanbaar. Zeker weer surfen en iemelen, dacht ze. Ondertussen was er op de televisie een consumentenprogramma begonnen. Deze keer zou aandacht besteed worden aan waar je op moest letten bij de aanschaf van potgrond. Want menigeen verkeerde in de veronderstelling dat het allemaal een pot nat was, die potgrond, maar daarin vergiste men zich dan schromelijk! Ook was er aandacht voor de – vaak aanzienlijke – prijsverschillen tussen elektrische tandenborstels. Anja bracht de koffiekopjes naar de keuken en waste ze af. Daarna staarde ze een tijdje naar de geplooide gordijnen in de woonkamer. Twee dagen was ze ermee zoet geweest, met het wassen van de gordijnen. Eerst de linkerhelft, daarna de rechter. Want samen pasten ze niet in de wasmachine. Het resultaat was haar tegengevallen. Want het stond weliswaar buiten kijf dat ze schoner waren dan voorheen, maar de frisgele kleur die ze bij aankoop hadden gehad, was toch niet teruggekeerd. Dat viel ook niet te verwachten, want ze hingen er al jaren en de rook van zestig sigaretten per dag had natuurlijk ook zijn tol geëist, maar toch. Ze opende het keukenkastje onder de gootsteen en liet haar ogen lange tijd rusten op het voordeelpak Wasmiddel X...

Anja zette de tv uit en ging op de bank liggen. In haar hoofd nam ze de dag nog eens door: boodschappen gedaan, gestofzuigd, het tweede gordijn gewassen, eten gekookt. Een drukke dag dus. Eigenlijk had ze zich voorgenomen het aanvraagformulier voor de huursubsidie ook nog vandaag te zullen invullen, maar ze vond het mooi geweest. Ze keek op de klok. Negen uur. Over drie uur kon ze pas naar bed. Ze pakte een denksportblaadje en peinsde een tijdje over een woord van twintig letters dat met een h begon en op een k eindigde. Ook kwamen er – onder andere – een y, een t en een r in voor. Maar ze kon haar hoofd er niet bij houden en legde het blaadje op de tafel. Tien over negen inmiddels. Layla zou vanavond wel niet meer naar beneden komen. Even overwoog ze nog wat in de krant te lezen, maar aangezien ze haar woede over het schandalige kabinetsbeleid meteen weer voelde oplaaien, zag ze daarvan af. Zou ze misschien een flesje wijn opentrekken? Misschien maar beter van niet, dacht ze. Ze dronk gemiddeld anderhalve fles per dag en ze realiseerde zich wel degelijk dat dat iets te veel was. Maar nadat een harde windvlaag de regen tegen de ramen had gestriemd, veranderde ze van mening en liep naar de keuken. Uit het kastje linksonder haalde ze een fles Côtes du Rhône tevoorschijn en bekeek het etiket. Een euro en negenennegentig cent in de aanbieding bij de Aldi. Dat was toch geen geld! Ze had dan ook maar meteen zes flessen ingeslagen. Een heel gesjouw was het nog geweest. Tot haar voldoening zag ze dat de fles 0,75 liter bevatte. Meestal was dat 0,70 liter. Dus eigenlijk was het NOG goedkoper! Nadat ze de schroefdop van de fles had gedraaid, schonk ze een wijnglas tot tweederde vol. Want aan glazen die tot aan de rand volgegoten waren, herkende je de alcoholist. En het oog wilde natuurlijk ook wat: een glas dat voor tweederde gevuld was, zag er gewoon eleganter uit dan een glas waar geen druppel meer bij kon.

Terwijl ze van de leefkeuken naar de woonkamer liep, nam ze een slok uit het glas. Nou, dat viel niet tegen. Je zou nooit denken dat het maar 1 euro 99 had gekost. Haar buurman had nogal de neiging om de wijnkenner uit te hangen en ze zou hem eens een glas voorzetten om hem te foppen! Want het leek haar sterk dat hij zou raden dat dit kostelijke vocht van de Aldi kwam. Ze zette de tv aan. Oei, wat stond ie hard! Ze temperde het volume via de afstandsbediening. Een voetbalveld verscheen op het scherm. Bah, dacht ze, altijd en eeuwig dat voetbal, maar ze zocht toch geen andere zender. Een commentaarstem vertelde dat AZ tegen Roda JC had gespeeld waarbij de periodetitel op het spel had gestaan. AZ had gewonnen met 1 tegen 0. Het doelpunt was gevallen in de 89ste minuut. Roda JC was tijdens de eerste helft de betere ploeg geweest, maar was in de tweede helft ingezakt. Nu verscheen een blonde voetballer sprekend in beeld. Hij was moeilijk te verstaan omdat hij de tweede helft van ieder woord inslikte, maar hij wist toch duidelijk te maken dat zijn ploeg – Roda JC – volgens hem in de eerste helft 'de overhand' had gehad, maar in de tweede helft was weggezakt. Jammer, maar niks aan te doen. Soms zat het mee. En soms zat het tegen. De bal was immers rond. En een ongeluk zat in een klein hoekje. Nu verscheen de studio in beeld waar de presentator met de trainer van Roda JC de wedstrijd nog even doornam. Henk – ik mag toch wel Henk zeggen? Dat mocht. Henk, volgens mij had Roda in de eerste helft inderdaad het betere van het spel. Henk beaamde dit: In de eerste helft zat er bij ons gewoon meer voetbal in het spel, qua voetbal dan. Maar in de tweede helft was het steeds stroever gaan lopen. Er was 'sleet' in zijn ploeg gekomen die steeds verder 'wegzakte'. Toch was hij niet helemaal ontevreden, want zijn ploeg had weliswaar met 1-0 verloren, maar dat had net zo goed andersom kunnen zijn.  Ondertussen had Anja haar glas leeggedronken en was naar de keuken gelopen om het opnieuw te vullen. Heel even overwoog ze de fles mee naar de kamer te nemen, maar zag daar toch maar van af. Want hoewel de kans klein was dat Layla zich vanavond nog zou vertonen, wilde ze toch niet het risico lopen dat haar dochter haar zou aantreffen met een nog bijna volle fles wijn op tafel. Het kwam haar voor dat dat een rare indruk zou maken. Ze was toch zeker geen alcoholiste? Terug in de woonkamer zette ze de tv af en luisterde enige tijd naar de regen die onvermoeibaar tegen de ramen sloeg. Zou ze misschien een plaatje opzetten? De Stones bijvoorbeeld? Sympathy for the devil? Please to meet you, hope you guess my name. But what's puzzling you is the nature of my game! Ja, dat waren nog eens tijden. De Stones, Bob Dylan, Clapton en Jimi Hendrix! Dat kwam nooit meer terug. Wat een verschil met de zouteloze gladde deuntjes die regelmatig uit Layla's kamertje op de eerste verdieping de trap afwaaiden. Van die enge jongensgroepjes die door een reclamebureau in elkaar werden geflanst. Die jochies met hun griezelig witte gebitjes konden waarschijnlijk niet eens zingen of een instrument bespelen, maar de moderne jeugd tippelde erop en had niet eens in de gaten dat ze belazerd werden waar ze bij stonden. Alles draaide tegenwoordig om het uiterlijk, om de oppervlakte!

Bij nader inzien zette ze toch maar geen plaat op. Want het was al vrij laat en de Stones moest je hard draaien. Ze keek naar haar wijnglas op de salontafel en stelde vast dat het half leeg was. Volgens sommige mensen kon je daaraan merken of iemand een pessimist of een optimist was: pessimisten hadden het over een halfLEEG glas, optimisten repten van een halfVOL glas. Anja vroeg zich af wie van beide partijen gelijk had. Want ze konden moeilijk ALLEBEI gelijk hebben. Laten we uitgaan van een vol glas, dacht ze. Wat gebeurt er vervolgens? Er worden een paar slokjes uit genomen. Dan is het glas halfleeg. En daarna wordt het alleen nog maar leger. Tot het helemaal leeg is. Ze voegde de daad bij het woord en dronk het glas leeg. Nu is het glas leeg, dacht ze. Eerst was het glas vol, daarna was het HALFleeg, nu is het HELEMAAL leeg. Ze liep naar de keuken en haalde de fles wijn waarmee ze langzaam haar glas volschonk. Halverwege deze handeling dacht ze: Nu, althans daarnet, want het is al weer voorbij, was er even een heel kort moment waarop het glas halfVOL was. Maar dat duurde maar een onderdeel van een seconde.  Omdat haar hoofd inmiddels duizelde van de wetenschappelijke inspanningen nam ze een grote slok uit haar glas – dat daardoor weer precies halfLEEG raakte – en probeerde tot een slotsom in deze kwestie te geraken. Na enige minuten peinzend voor zich uit te hebben gekeken, kwam ze tot de conclusie dat de pessimisten het bij het rechte eind moesten hebben. De optimisten konden alleen gelijk hebben in een universum waarin halflege glazen altijd onmiddellijk weer volgeschonken werden. Zodat er nooit, ooit, ergens een glas leeg zou raken...

Nog wat namijmerend over de kwestie keek ze naar de kat die net door het kattenluikje binnen was gekomen. Kleddernat was ie. Je hoorde altijd dat katten een hekel hadden aan water, maar dan was haar Blackie waarschijnlijk de uitzondering die de regel bevestigde. Terwijl ze haar inmiddels weer lege glas volschonk, vroeg ze zich af hoe dat eigenlijk kon. Hoe de uitzondering de regel kon bevestigen. Stel, dacht ze, dat je honderd katten hebt die niet van water houden. Als er EEN kat is die van mening verandert en besluit om dagelijks in bad te gaan, dan klopt de regel dus eigenlijk al niet meer. En hoe meer katten tot hetzelfde besluiten, hoe minder er van de regel overblijft. Maar waarom zei daniedereen dat uitzonderingen de regel bevestigden? Terwijl ze die juist ontkrachtten? Ik ben vanavond wel filosofisch bezig, dacht ze. De kat was inmiddels op de bank gaan liggen. Hij werd oud. Vroeger was hij gitzwart geweest, maar nu was zijn vacht doorwoekerd met grijze haren. Ook bewoog hij zich niet meer zo energiek als in vroeger dagen. Tja, wat wilde je, de tijd stond niet stil. Verdorie, nu was haar glas alweer leeg! Ze schonk het weer vol. Voor meer dan tweederde. Toe maar, dacht ze, het is binnenkort toch Sinterklaas. Moest ze daar dit jaar eigenlijk nog wel wat aan doen, aan Sinterklaas? Voor haarzelf hoefde het niet zo nodig, en Layla reageerde tegenwoordig uiterst lauw op ieder voorstel dat ze deed. Soms had ze het gevoel alsof ze voor haar nog maar nauwelijks bestond.

Nee, ze had zich indertijd toch wel iets anders voorgesteld van het moederschap. Ze wist het nog goed: op haar drieëndertigste verjaardag was het ineens spontaan in haar opgekomen. Om bewust voor een kind te kiezen. Waar het om ging, was dat BEWUSTE. Dat je niet net zoals iedereen zomaar voor de kat zijn kont aan het baren sloeg. Nee, BEWUST kiezen. Ineens dacht ze: Hoe zou het zijn om BEWUSTELOOS voor een kind te kiezen? Ze moest lachen en verslikte zich in een slok wijn. Na te zijn uitgehoest, schoot haar de probeerflacon van Pour Vous te binnen, die zich nog in Layla's jaszak moest bevinden. Ze liep naar de gang en viste het ding op. 'Met Aloe Vera' stond erop. Niet 'Alowa Vera' zoals haar dochter had beweerd. Ze vroeg zich af wat zoiets nou eigenlijk moest kosten. Vast niet weinig. Want er werden miljarden verdiend met cosmetica. Over de ruggen van de vrouwen die zich lieten wijsmaken dat ze hun gezicht moesten dichtplamuren en zich hullen in wolken van kunstmatige stank om de HEREN te gerieven... Bah, ze zette de flacon op tafel en schonk zich nog eens in. Ze schoot een beetje uit en het glas was nu tot de rand toe gevuld. Snel dronk zij iets uit het glas totdat het nog maar voor tweederde gevuld was. Want dat stond veel eleganter.

Ze nam nog een slok wijn: het glas was nu halfLEEG. Wat ook halfleeg was, was haar portemonnee. Meer dan halfleeg eigenlijk. Je kon zelfs wel stellen dat het bijna nooit voorkwam dat hij halfVOL was. Maar geld maakte niet gelukkig. Het kwam in het leven meer aan op de immateriële dingen. Dat had ze haar dochter ook altijd voorgehouden. Zonder resultaat overigens. Ze was een beetje soezerig geworden van de wijn. Misschien moest ze zometeen maar in bed kruipen. Maar dat staartje wijn moest eerst nog maar even op. Want als je het bewaarde, smaakte het de volgende dag niet zo goed meer. Even later was niet alleen haar glas leeg, maar ook de fles was leeg. Helemaal LEEG. Zoals iedere avond poetste ze haar tanden in de leefkeuken en besteeg vervolgens de trap. Toen ze de deur van Layla's kamer passeerde, verhief ze haar stem om Welterusten te zeggen, maar er kwam geen antwoord. Misschien sliep ze al. Ze kleedde zich uit en ging in bed liggen. Net voordat ze in slaap viel, zag ze voor haar geestesoog heel duidelijk het woord van twintig letters dat ze morgen in het denksportboekje moest invullen: HYPOTHEEKRENTEAFTREK!

(En het gaat verder met  )